Boże Narodzenie 1914 na Mazurach w okowach bitwy pod Paprotkami

Po bitwie pod Tannenbergiem, gdzie zniszczona została 2. Armia gen. Samsonowa duet dowódczy von Hindenburg i Ludendorff przerzucił swoje siły w okolice Giżycka celem odparcia i zniszczenia 1. Armii gen. Rennenkampfa, co udało się w części - Prusy Wschodnie zostały uwolnione. Nie na długo. Jesienią 1914 roku 10. Armia gen. Siwersa wkroczyła ponownie na tereny Mazur.

O świcie 18 listopada pod Cierzpiętami udało się Armii rosyjskiej przełamać linię obrony i otworzyć sobie drogę w stronę Mikołajek, Szymonki czy wreszcie Paprotek i Przykopu. Również zdobycie Okartowa i duże straty w ludziach spowodowało wycofanie się Armii niemieckiej na linię Przykop - Paprotki - Szymonka. Od 26 listopada w rejonie bagien nietlickich trwały zaciekłe walki, np. Marcinowa Wola została odbita przez Armię niemiecka 12 grudnia, gdzie żołnierze 33. Pułku Fizylierów przeprowadzili kontratak odbijając miejscowość skąd następnie się wycofali biorąc kilkuset jeńców. Obronę pozycji Armii Cesarstwa Niemieckiego przed atakami Armii Imperium Rosyjskiego wspomagał ogień artyleryjski ze Wzgórz Paproteckich i Zdunowej Góry.

Kluczowy atak mający przełamać linie obrony i pozwolić podejść bliżej jeziora Niegocin, skąd w zasięgu artylerii była Twierdza Boyen nastąpił 25 grudnia 1914r. Dowództwo Armii carskiej założyło, iż w związku ze świętami Bożego Narodzenia czujność przeciwnika będzie obniżona, jednak siłom Armii niemieckiej udało się atak odeprzeć.

Na rycinie powyżej: Położenie okopu i redut niemieckich oraz kierunki ataku 26. Pułku Syberyjskiego w dn. 25.12.1914 r. Na podstawie: Kartenausschnitt aus Topographische Karte Meßtischblatt 1: 25000, Nr 2097 – Milken w archiwum Kreisgemeinschaft Lötzen w Neumünster (Novikov  2008). a – okopy niemieckie, b – niemieckie reduty, c – położenie niemieckiej baterii sześciu lekkich dział zdobytych przez 1. kompanię 26. Pułku Syberyjskiego, ustalone na podstawie wyników skanowania laserowego powierzchni terenu, d – kierunek przejścia przez Bagna Nietlickie 26. Korpusu Syberyj-skiego, e – wzgórza o wysokości: 140, 160, 167 m. n.p.m., f – cmentarze i mogiły wojenne (1 – cmentarz żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej na północnym brzegiem Bagien Nietlickich, 2 – pojedyncza mogiła żołnierza armii niemieckiej na cmentarzu wiejskim w Paprotkach, 3 – cmentarz wojenny żołnierzy armii niemieckiej we wsi Paprotki), PK1 – lokalizacja cmentarzyska w Paprotkach Kolonii st. 1, PK41 – lokalizacja osady w Pa-protkach Kolonii st. 41. Jako podkład kartograficzny wykorzystano wycinek mapy: Meßtischblatt 728, Milken, 1932 r., skala 1:25000

“Całkowite straty poniesione w tym dniu przez część 3. Korpusu Syberyjskiego który atakował Góry Paproteckie od południa, wyniosły: 168 zabitych, w tym czterech oficerów, 704 rannych, w tym ośmiu oficerów oraz pięciu oficerów i 1200 żołnierzy zaginionych bez wieści (Novikov 2008, s. 101– 102; 2009, s. 106–109). Stu osiemdziesięciu trzech spośród poległych i zaginionych, najprawdopodobniej głównie z 1., 3. i 4. batalionu 26. Pułku Syberyjskiego, spoczywa w dwóch mogiłach zbiorowych na cmentarzu nad północnym brzegiem Bagien Nietlickich.” - M.Karczewski – Materiały do Archeologii Warmi i Mazur t.2 str. 57.

Przy samej wsi Paprotki, jednak w zdecydowanie dalszej odległości od miejsca bitwy lokowany jest cmentarz wojenny na gruntach gospodarza Zorna gdzie spoczywa 181 żołnierzy Armii niemieckiej. W centralnej części cmentarza znajduje się pomnik poległych z zachowanym napisem 1914 – 1915 Unsern gefallenn Brüdern - co możemy przetłumaczyć jako Naszym poległym braciom.

W dalszej okolicy od pola walki, w miejscowości o mylącej nazwie - Rydzewo Kolonia (Kolonia jest oddalona o kilometr od Paprotek, zdecydowanie dalej oddalona jest od samego Rydzewa) znajduje się kolejny cmentarz z ofiarami walk z jesieni 1914. W tym miejscu znajdował się szpital polowy i przy nim chowano żołnierzy, którzy ranni na polu walki polegli od odniesionych ran. Spoczywa tu około trzydziestu żołnierzy Armii niemieckiej i ośmiu z Armii rosyjskiej.

Innymi pozostałościami walk, które doskonale widać na lidarze (numeryczny model terenu) i trochę mniej w terenie to okopy. Transzeje możemy obejrzeć zarówno w Paprotkach jak i na Zdunowej Górze w okolicy Szymonki.

Od chwili zakończenia tej bitwy front ustabilizował się co nie znaczyło, że nie były prowadzone walki. Z różnych etapów walk lat 1914 - 1915 jest łącznie 87 cmentarzy wojennych, kwater i mogił rozsianych po całym kreis Lötzen (powiat giżycki). Walki z 1914 roku i stojący front wraz z polowymi pozycjami wskazał dowództwu niemieckiemu, iż niezbędne będzie wzmocnienie rejonu Giżycka. Zarówno umocnienia z lat 1900-1908 jak i rozbudowa Twierdzy Boyen z lat 1913-14 chociaż spełniły swoją rolę to walki były toczone w dalszej odległości od miasta na umocnieniach polowych. W oparciu o zmodyfikowane lokalizację umocnień drewniano - ziemnych w latach 1915 - 1917 powstała Giżycka Pozycja Polowa, a w następstwie jej rozbudowy powstał Giżycki Rejon Umocniony.

Opracował Karol Dadas - więcej ciekawych materiałów o historii Mazur - FB/przewodniknielicencjonowany

Bibliografia:

• M. Karczewska – Groby i cmentarze I wojny światowej w powiecie Giżyckim, Białystok 2022
• M. Karczewska, M.Karczewski – Cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej w Cierzpiętach - Orzysz 2021
• M.Karczewski – Materiały do Archeologii Warmi i Mazur t.2, Warszawa-Białystok-Olsztyn 2018
• R.Kempa – Giżycka Pozycja Polowa (wrzesień 1914 – luty 1915), Feste Boyen Pismo Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen, Giżycko 2005