Cień historii. Wydminy – wieś, która chciała być miastem

Niewielka, urokliwa mazurska miejscowość położona tuż obok jeziora Wydmińskiego. W bogatej historii tego miejsca, sięgającej czasów prehistorycznych były liczne wzloty i upadki jakże charakterystyczne dla wielu podobnych miejscowości na Mazurach.

Wydminy w …neolicie

Wydminy były miejscem przebywania ludzi już w okresie neolitu. Z badań archeologicznych wiadomo, że były to wędrujące grupy, trudniące się rybołówstwem oraz myślistwem.

Z czasem osadnicy tych ziem zaczęli uprawę ziemi i na stałe zasiedlili ten region. W XIII w. pojawili się jednak Krzyżacy, którzy zajęli i zniszczyli gród pruski Wydemyns.

W 1340 roku po raz pierwszy w piśmiennictwie pojawiła się nazwa jeziora – Wedemin, a w 1381 roku nazwa miejscowości – Wedem. W XVI wieku geograf Hennenberg używał nazwy Wydminy. Twierdził, że wywodzi się ona od imienia Prusa Wydemina.

Polscy odsadnicy w Wydminach

Po wojnie trzynastoletniej i hołdzie pruskim w 1525 roku na teren gminy Wydminy przybyli nowi osadnicy – polscy chłopi. Do obecnych czasów zachował się przywilej lokacyjny z 28 kwietnia 1480 roku wystawiony przez komtura Bernarda von Balzhofena.

O zasobności tej miejscowości może świadczyć fakt, że w XV wieku w Wydminach funkcjonowały aż trzy gospody. W 1558 roku utworzono tu parafię katolicką. W wieku XVI powstała szkoła, którą zreformowano w 1737 roku.

W 1600 roku wieś zamieszkiwała wyłącznie ludność polska. W 1820 roku, w parafii na 632 uczniów nie było ani jednego znającego język niemiecki. Jednak już w 1896 r. zauważalny był wyraźny efekt akcji germanizacyjnej. Na 5200 parafian tylko 1400 było Polakami.

Pożary, najazdy, epidemia w Wydminach

W latach 1572, 1656, 1852 zabudowania miejscowości niszczyły duże pożary. Natomiast w 1656 roku Wydminy stały się ofiarą najazdu tatarskiego, który całkowicie zniszczył wieś.

Kolejna katastrofa nadeszła w latach 1701–1711. Wówczas w Wydminach, podobnie jak w wielu mazurskich miejscowościach szalała zaraza dżumy. W tej wsi zmarło wówczas 227 osób.

Rozwój gospodarczy Wydmin przypada na wiek XIX. W 1868 roku przez wieś biegła już linia kolejowa na trasie Królewiec - Giżycko - Ełk. Szybki rozwój umożliwił powstanie w Wydminach dwóch dużych hoteli (Rech i Deutsche House) oraz kilku pensjonatów. Świadczy to o tym, że już w tamtym okresie miejscowość cieszyła się sporym ruchem turystycznym.

Wojny nie oszczędzają Wydmin

Kolejna katastrofa nadciągnęła wraz z I wojną światową. W wyniku działań wojennych wieś uległa zniszczeniu w ponad 75 procentach. Jednak dzięki wsparciu państwa i środkom fundacji miejscowość szybko odbudowano.

Okres międzywojenny to czas przekształceń wsi. Zyskała ona charakter turystyczny i wypoczynkowy. Wydminy coraz bardziej dążyły do statusu miejskiego.

W tym czasie powstały tu: cztery restauracje, trzy piekarnie, cztery sklepy rzeźnicze, dwa hotele oraz jedna piwiarnia. Ponadto miejscowość zyskała dwa młyny mechaniczne oraz dwa tartaki. Wydminy zamieszkiwało wówczas trzech lekarzy, jeden weterynarz oraz jeden dentysta.

Niestety ponownie rozwój miejscowości zahamowały działania wojenne. Tym razem pożoga II wojny światowej mocno zniszczyła Wydminy. Zagładzie uległy restauracje, drukarnia, urząd pocztowy oraz kino.

Wydminy stają się prawie... miastem

Jednak właśnie tuż po wojnie Wydminy w końcu prawie stały się miastem. W 1945 starosta giżycki wyznaczył stanowisko burmistrza oraz zarząd miejski dla Wydmin. Jednak swoją decyzję szybko...cofnął.

Miejscowość ponownie podnosiła się po wojennym upadku. W 1945 roku powołano spółdzielnię rybacką oraz spółdzielnię spożywców ‘’Przyszłość’’. Następnie zreformowano ją i utworzono Gminną Spółdzielnię Samopomoc Chłopska.

14 lutego 1946 roku Wydminy na chwilę zostały opanowane przez III Brygadę Wileńską Narodowego Zjednoczenia Wojskowego dowodzony przez podporucznika Kazimierza Chmielowskiego pseudonim "Rekin". Następnie udali się w stronę Puszczy Boreckiej, gdzie stoczyli bitwę pod Gajrowskimi z wojskami NKWD, UB i Ludowego Wojska Polskiego.

W roku 1975 otworzono w Wydminach wytwórnię wód gazowanych i rozlewnię piwa. W tej miejscowości w 1987 r. powstał pierwszy w Polsce dom rolnika rencisty.

Będąc w Wydminach warto odwiedzić stojący w centrum kościół ewangelicki (dziś rzymskokatolicki). Budowla powstała w połowie XVII wieku. W kościelnej wieży jest punkt widokowy i fotogaleria. Przy ulicy Grunwaldzkiej stoją kamieniczki z początków ubiegłego stulecia.

Interesująca historia wiąże się z budynkiem szkoły w Wydminach. Na jednym z naroży budowli widnieje rzeźba przedstawiająca chłopców bliźniaków. To dzieło wydmińskiego rzeźbiarza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie - Paula Koralusa (1892 - 1991), który podobnymi postaciami ozdabiał wiele okolicznych szkół (m.in. rzeźba na korytarzu starej szkoły w Miłkach).